Szanowni Państwo,
zapraszamy do obejrzenia naszej wystawy w czytelni Biblioteki Głównej WUM, gdzie przybliżamy postać Mikołaja Kopernika jako lekarza.
Mikołaj Kopernik żył na przełomie średniowiecza i renesansu, w okresie wielkich przemian i odkryć, odrodzenia się humanistycznych ideałów starożytności oraz wiary w potęgę rozumu ludzkiego. Jednocześnie w owym okresie istniały nadal bardzo ścisłe związki pomiędzy astronomią, astrologią i medycyną. Panowało przekonanie, że ciała niebieskie, a w szczególności położenie oraz ruchy gwiazd i planet wywierają bezpośredni wpływ na zdrowie człowieka.
Mikołaj Kopernik zapisał się w historii głównie jako astronom i twórca systemu heliocentrycznego, lecz będąc wszechstronnym człowiekiem renesansu zajmował się także matematyką, fizyką, ekonomią, filozofią. Był doktorem prawa i mężem stanu. W obszarze jego zainteresowań była też geografia, a zwłaszcza kartografia. Był wreszcie lekarzem, który przez ponad 40 lat uprawiał praktykę lekarską.
Po studiach w Krakowie (1491-1495) i po ukończonych studiach prawniczych w Bolonii (1495-1500), w 1501 roku Mikołaj rozpoczął studia medyczne w uniwersytecie w Padwie, słynącym z wysokiego poziomu nauczania, teatru anatomicznego oraz ze znakomitych profesorów, wykładowców zarówno medycyny teoretycznej jak i praktycznej.
Studia były czterostopniowe. Pierwszy i drugi stopień poświęcony był studiom i interpretacji dzieł Avicenny, Galena i Hipokratesa, trzeci stopień medycynie praktycznej, a czwarty chirurgii. Czas studiów trwał co najmniej trzy lata, oraz dodatkowo należało odbyć rok praktyki pod kierunkiem wybitnego lekarza. Po dwóch latach zdobywało się tytuł bakałarza, po trzech licencjata, który upoważniał do praktyki lekarskiej.
Kopernik odbył trzyletnie studia uzupełnione praktyką, co umożliwiło mu otrzymanie stopnia licencjata i upoważniało do wykonywania praktyki lekarskiej.
W 1503 roku Mikołaj Kopernik wrócił na Warmię i został lekarzem kolejnych biskupów warmińskich. Leczył także poza granicami diecezji warmińskiej, wyjeżdżał do chorych do Gdańska i Królewca. W swej działalności lekarskiej nawiązał Kopernik naukowe kontakty z wybitnymi lekarzami Odrodzenia, ustalając z nimi rozpoznania trudniejszych przypadków chorobowych. Zapoznany w Padwie z zagadnieniami higieny i epidemiologii pomagał podczas wybuchu choroby zakaźnej na Wybrzeżu i na Warmii.
Swoją wiedzę lekarską pogłębiał przez lekturę wielu dzieł z zakresu medycyny. W księgozbiorze posiadał dzieła kilkudziesięciu autorów, zarówno starożytnych autorytetów medycznych, jak i współczesnych mu podręczników z zakresu chorób wewnętrznych, chirurgii czy anatomii, a także medycyny praktycznej. W niektórych odnalezionych dziełach medycznych, które były własnością Kopernika, zachowały się na marginesach jego odręczne notatki związane z praktyką lekarską oraz recepty. Na marginesie jednej z nich napisał „zapamiętaj to lekarzu! Prawdziwe jest powiedzenie Awicenny, że nie wiedzący doprowadza do zabójstwa i dlatego jego powiedzenie powinno być w pamięci każdego ostrożnego lekarza”.
Do obowiązków lekarza należało nie tylko wypisanie odpowiedniej recepty, ale także własnoręczne przygotowanie medykamentu i dostarczenie go choremu. Recepty Kopernika niczym nie odbiegały od innych recept ówczesnych lekarzy w Europie. Mikołaj korzystał ze składników pochodzących z zielarstwa medycyny ludowej oraz zalecanych przez Dioskurydesa, Avicennę i innych mistrzów terapii medycznej. Unikał jednak popularnych wówczas środków nie kojarzących się dziś z medycyną, takich jak mocz, żaby, węże nietoperze, zwierzęce pazury czy substancje trujące. Mikołaj starał się zachować racjonalność i rozwagę, uważając, że najlepsze są krótkie recepty.
Kopernik jako medyk nie dokonał żadnego przełomu w medycynie, chociaż zaliczał do wybitniejszych lekarzy – praktyków epoki odrodzenia. Dla nas jest przede wszystkim genialnym astronomem, którego rękopis dzieła O obrotach sfer niebieskich, został wpisany w 1999 roku na listę Pamięć świata UNESCO. Dla jego współczesnych kanonik fromborski Kopernik był przede wszystkim lekarzem, o czym świadczą jego portrety z epoki z konwalią w ręku – średniowiecznym symbolem sztuki lekarskiej.
Monika Klimowska
